जीवाणू खत म्हणजे काय?
Share
जीवाणू खत म्हणजे काय?
जीवाणू खत (Bio-fertilizer) म्हणजे असे नैसर्गिक खत जे जिवंत सूक्ष्मजीवांपासून तयार केले जाते आणि मातीतील पोषणतत्त्वे वनस्पतींना उपलब्ध करून देते. हे सूक्ष्मजीव नायट्रोजन स्थिरीकरण, फॉस्फरस विद्राव्यता आणि सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करून जमिनीची सुपीकता वाढवतात.
जीवाणू खतांची वैशिष्ट्ये:
✔ जिवंत सूक्ष्मजीवांचा समावेश असतो.
✔ मातीतील सूक्ष्मजीवांचे संतुलन राखतात.
✔ पर्यावरणपूरक आणि रासायनिक खतांना पर्याय आहेत.
✔ मातीतील पोषणतत्त्वे विद्राव्य करून पिकांना सहज उपलब्ध करून देतात.
✔ जमिनीची सुपीकता आणि उत्पादन क्षमता वाढवतात.
जीवाणू खतांचे प्रकार:
🔹 १. नत्र (Nitrogen) स्थिरीकरण करणारी जीवाणू खते
- हे जीवाणू हवेतून नत्र (N₂) शोषून घेऊन जमिनीत नायट्रोजनयुक्त स्वरूपात उपलब्ध करून देतात.
- उदाहरणे: रायझोबियम, अझोटोबॅक्टर, अझोस्पिरिलम, नीलहरित शेवाळ (BGA)
🔹 २. सेंद्रिय फॉस्फरस विद्राव्य करणारी जीवाणू खते
- हे जीवाणू मातीतील अघटक फॉस्फरस विद्राव्य करून पिकांसाठी उपयुक्त करतात.
- उदाहरणे: फॉस्फेट सोल्युबिलायझिंग बॅक्टेरिया (PSB), बॅसिलस, प्सुडोमोनास
🔹 ३. पोटॅशियम विद्राव्यता करणारी जीवाणू खते
- हे जीवाणू मातीतील पोटॅशियम विद्राव्य स्वरूपात आणतात.
- उदाहरणे: फ्रॅटेरिया (Frateuria aurantia)
🔹 ४. सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करणारी जीवाणू खते
- मातीतील जैविक पदार्थांचे विघटन करून पोषणतत्त्वे मोकळी करतात.
- उदाहरणे: स्यूडोमोनास, ट्रायकोडर्मा
जीवाणू खतांचे फायदे:
✅ रासायनिक खतांचा वापर कमी करतात.
✅ मातीची सुपीकता आणि पोषणतत्त्वे वाढवतात.
✅ पर्यावरणपूरक आणि प्रदूषणविरहित शेतीसाठी उपयुक्त.
✅ पिकांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतात.
✅ शेतीच्या उत्पादन खर्चात बचत होते.
✨ निष्कर्ष:
जीवाणू खते नैसर्गिकरित्या पोषणतत्त्वे पुरवून शेती अधिक टिकाऊ आणि फायदेशीर बनवतात. रासायनिक खतांवर अवलंबून राहण्यापेक्षा जैविक शेतीकडे वळण्यासाठी जीवाणू खते हा उत्तम पर्याय आहे.
✅ नैसर्गिक शेती – सुपीक माती, भरघोस उत्पादन! 🌱🚜